Okula Adaptasyon Süreci

Eylül ayının gelmesiyle birlikte okullarda ders zilleri çalmaya başlıyor. Ev ve aile dışına atılan ilk adım olması sebebiyle çocuklarda olduğu kadar aileler içinde yeni bir değişime hazırlık süreci oluyor. Bu uyum süreci her birey için bir yandan sevinç ve heyecan yaratırken, bir yandan da endişe verici olabiliyor.

Çünkü okul, aile ortamından sonra çocuğun gelişimine katkı sağlayan ve öğrendiği deneyimleri hayatında uygulamaya çalıştığı bir yerdir. Okul ortamında çocuklar; bireysel olarak hareket etmeyi, ihtiyaçlarını kendi kendilerine karşılamayı, sosyalleşmeyi, sorumluluk almayı ve problem çözme becerilerini geliştirmeyi öğrenir. Tabi bazı çocuklar bu sürece kolaylıkla uyum sağlayabiliyorken, bazıları ise okula adaptasyon sorunları yaşamaktadır. Bu nedenle her çocuğun okula adaptasyon süreci farklıdır.

Bazı öğrenciler okula baştan itibaren tepkili davranırken, kimileri ise ilk zamanlar uyumlu gidip sonradan tepki verebilir. Örneğin, ağlama krizleri, kendini yerlere atmalar, aşırı sinirlilik, öfke nöbetleri, içe kapanma, bazı günler fizyolojik bir sıkıntı olmasa bile karın ağrısı ve mide bulantısı vb. şikayetlerde bulunma, tırnak yeme, yemek, uyku ve tuvalet sorunları gibi birçok tepki gözlenebilir. Aslında çocuğun bu tepkilerinin altında yatan nedenler ise; ayrılık kaygısı yaşaması, ebeveynleri tarafından terk edilme korkusu, çocuğun değişime olan tepkisi, varsa eğer evde kalan kardeşi kıskanma, anne-baba tutumları, ev içerisinde kuralların olmaması, çocuğun evde her isteğinin yapılması ve aile bireylerinin birbirlerine çok bağlı ya da bağımlı olmasıdır.

Okula yeni başlayan çocuklarda korku, kaygı ve isteksizlik gözlenebilir. İlk defa aile ortamından ayrılan çocukların yaşadığı birtakım kaygılar doğal ve normaldir. Anneden ayrılmaya yönelik yaşanan bir miktar kaygı ve korkular kabul edilebilir düzeydedir. Fakat bu noktada ebeveynlerin tutum ve davranışları önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle bu kaygılı dönemi rahat bir şekilde geçirebilmek için ebeveynlerin psikolojik olarak hem çocuklarını hem de kendilerini okula hazırlaması önemlidir. Biliyorsunuz ki, bu bir uyum süreci ve ilk günler biraz zorlu geçebilir.

Ebeveynler olarak ilk günlerin zorlu geçebileceğini kabullenmeniz ve bu süreci sakin bir şekilde okul ile işbirliği içerisinde yönetmeniz sürecinizi olumlu destekleyecektir. Çocuğun kaygılarını yatıştırmak için destek olmak, çocuğa ağladığı için kızmadan sevgiyle yaklaşmak, sabırlı, hoşgörülü ve açıklayıcı olmak önemlidir. Evde, çocuğunuzla birlikte okul temasını işleyen kitaplar okuyabilirsiniz. Okulu destekleyici, okulda neler yapıldığına dair olumlu konuşmalarda bulunabilirsiniz. Çocuğunuza güven verebilmek bu süreçte ebeveynlere düşen en önemli sorumluluklar arasındadır. Her şeye rağmen çocuğunuz ilk günler kaygı duyabilir ve bunların yaşanması normaldir. Eğer okul yönetimi izin veriyorsa ilk günler bahçede çocuğunuzu bekleyebilirsiniz. Çocuğunuza onu beklediğinizi söyleyebilirsiniz. Bu bekleme sürecinde çocuğunuza haber vermeden okuldan ayrılmamaya dikkat edin. Çünkü bu tür davranışlar çocukta güvensizlik yaratır ve kaygısının artmasına yol açar. Örneğin bir işiniz çıktı ve okuldan ayrılmanız gerekiyorsa bunu açık bir dille çocuğunuza söylemeye dikkat edin.

Burada ebeveynlere düşen diğer sorumluluklar ise şöyledir:

*Ebeveynler birer özdeşim modeli oldukları için çocuklara güven verici, cesaretlendirici ve motive edici davranışlarıyla okula uyum sürecinde destek olabilirler.

*Okula uyum süreci önce ev ortamında başlar. Okul, yeni bir başlangıç olduğu için gerekli planlama ve düzenin önceden oluşturulması gerekir. Uyku saati, beslenme alışkanlıkları ve tuvalet eğitimi gibi süreçlerin önceden ev ortamında oluşturulması önemlidir.

*Okul ile ilgili yapılacak hazırlıklar çocuğun duygusal ve fiziksel olarak kendini hazırlamasına yardımcı olacaktır.

*Okul seçimi ya da kırtasiye alışverişi gibi hazırlık sürecine çocuğunuzu da dahil edebilirsiniz.

*Çocuklara okul hakkında önceden bilgi verilmesi önemlidir. Okulun nasıl bir yer olduğunu anlatabilirsiniz, mümkünse oryantasyon döneminden önce çocuğunuzu okula götürüp, sınıfları ve bahçeyi gezdirebilirsiniz. Böylece çocuk nasıl bir ortamda bulunacağını önceden deneyimlemiş olur ve bu durum kaygısını azaltmasına da yardımcı olur.

*Bu yeni süreçte ebeveynler de birtakım kaygı duyabilir fakat çocuğunuza kaygı yerine güven vermeye çalışın. Okula ve öğretmenlere duyduğunuz güveni çocuğunuza hissettirmeniz sürecin hızlanmasını sağlayacaktır. Panik ve kaygı içeren cümleler kurmaktan kaçının. Okulda neler yapılacak, çocuğu okuldan kim alacak ve ne zaman alacağı ile ilgili konuları çocuğunuzla konuşun.

*Çocuk aile bireylerinden kimden daha kolay ayrılabiliyorsa okula da onun götürmesi tercih edilebilir.

*Çocuğunuzu okula bıraktıktan sonra nereye gideceğinizi ve ne yapacağınızı anlatın. Bu açıklamalarınızla çocuğunuzu rahatlatabilirsiniz.

*Eğer çocuk okula giderken sevdiği bir oyuncak ya da evden kendine ait bir eşyayı yanında götürmek isterse mümkünse izin verin, yanında götürdüğü eşya kaygısının azalmasına yardımcı olabilir.

*Çocuğunuz gitmek istemiyorken onu okula bırakmanız elbette sizin için çok zor olacaktır. Bu nedenle vedalaşma süresinizi kısa tutmaya çalışın. Vedaların süresi uzamaya başladığı zaman çocuk daha da zorlanacaktır.

*Ağlarsan seni almam, sen artık büyüdün bebekler ağlar, böyle yaparsan kimse seni sevmek istemez, sen akıllı bir çocuksun niye ağlıyorsun, ağlamayı bırakırsan istediğini alırım gibi cümleler kurmaktan kaçının. Bu cümleler yerine; okul senin ikinci yuvan, arkadaşların ve öğretmenlerin sevinçle seni bekliyor, okulda çok güzel oyunlar oynayacaksın, yeni bilgiler öğreneceğin için mutlu hissediyorum, seninle gurur duyuyorum gibi cümleler kurabilirsiniz.

*Çocuğunuz eve döndüğü zaman okulun nasıl geçtiğini sorabilirsiniz fakat ısrarcı olmayın. Paylaşmak istediği zaman anlatmasına izin verin. Örneğin; bugün seni güldüren bir olay oldu mu? Öğrendiğin en heyecan verici şey neydi? Bugün oynadığın oyunlardan en çok hangisini sevdin? Öğle yemeğini hangi arkadaşınla birlikte yedin? gibi sorular sorabilirsiniz.

Psikolog Funda Buharalı.

Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi, Çocuk ve Ergen Terapisi Antalya.