Ziegarnik Etkisi

Günümüzde ziegarnik etkisi farklı sektörlerde oldukça yaygın bir şekilde kullanılan popüler bir psikolojik kavramdır. Tamamlanmamış ya da yarım kalmış işlerin, görevlerin veya yaşananların, tamamlanmış olanlara göre daha kolay hatırlanmasına psikolojide “ziegarnik etkisi” denir.

Şöyle ki hayatınızda yarım kalmış işlerinizi bir düşünün. Radyoda yarısını dinleyip devamını hatırlayamadığınız bir şarkının tüm gün kafanızın içinde dönüp durması, keyifle seyrettiğiniz dizinizin en heyecanlı yerinde bölümün bitirilmesi ya da diyet yaparken ucundan bir kaşık alıp bıraktığınız tatlının damağınızda bıraktığı o his…Bütün bu örneklerin bu kadar çok hatırınıza gelmesine sebep olan ve psikolojide yarım kalmışlığı açıklayan bu kavram ziegarnik etkisidir.

1920’li yıllarda psikolog ve psikiyatrist olan Bluma Ziegarnik tarafından ortaya atılan “Ziegarnik Etkisi” psikolojik bir kavramdır. Bir restoranda yemek yerken yaptığı gözlemler sırasında, garsonun davranışları ve siparişlere olan yaklaşımı Ziegarnik’in ilgisini çekmiştir. Çünkü garsonun siparişleri alırken kağıt ya da kalem kullanmadığını, aklında tuttuğunu gözlemlemiştir. Garsonun siparişleri servis sırasında hatırladığını ancak hesap ödendikten sonra siparişi hatırlamadığını, hafızasından sildiğini fark etmiştir. Bu durum Ziegarnik’in dikkatini çekmiştir. Bu gözlemin ardından çeşitli deneyler yapmış ve sonuç olarak; tamamlanmamış işlerin stres yaratarak zihni sürekli meşgul ettiğini, bu işler tamamlandığında zihinde oluşan meşguliyetin bittiğini ve bu durumun kolayca silindiği bilgisine ulaşmıştır. Zihinde oluşan bu durumu “ziegarnik etkisi” olarak tanımlamıştır.

Ziegarnik etkisinin hafızada nasıl bir işleyişe sahip olduğunu kısa süreli bellek ile açıklamak mümkündür. Kısa süreli belleğin yeterliliği ve işlevi sınırlı olduğundan bir bilgiyi bellekte tutabilmek için tekrar edilmesi gerekmektedir. Bilgi algılandıktan kısa bir süre sonra duyusal bellekte saklanır ve bilgiye özellikle dikkat ederseniz kısa süreli belleğe aktarılabilir. Aktarılan bu bilgiler kısa bir sürede unutulurken, siz yaptığınız tekrarlarla bilginin bir kısmını uzun süreli belleğe taşıyabilirsiniz. Şöyle ki; kısa vadede ne kadar çok bilgiyi aklınızda tutmaya çalışırsanız o kadar çok zihinsel çaba sarf etmeniz gerekir. Garson örneği üzerinden açıklamak gerekirse, servis yaptıkları masalarla ilgili ayrıntıyı hatırlamak zorundalar ve müşteriler yemeğini bitirene kadar ne sipariş verdiğiyle ilgili bilgilerin hafızalarında kalması gerekir. Garsonların bu kadar çok bilgi yüklemesini hatırlayabilmesini sağlayan psikolojik etki ziegarnik etkisidir.

Ziegarnik etkisi günlük yaşamda birçok konuda karşınıza çıkmaktadır. Özellikle psikoloji alanında terapistler danışanları terapi seanslarına güdülemek amacıyla ziegarnik etkisinden yararlanmaktadır. Terapide görev ve sorumlulukların vaktinde yerine getirilmesi amacıyla bir başlangıç yapılır. Zihin bu görevi tamamlamak amacıyla bir motivasyon oluşturur. Bu durum terapi sürecini olumlu yönde etkilemektedir.

Bir diğer etki alanı ise dizi film sektörüdür. İzlediğiniz dizinin en heyecanlı yerinde bölümün bitirilmesi ve ardından devam edecek yazısıyla bir sonraki hafta için merak uyandırarak sizi haftaya aynı saatte ekran başına teşvik etmesinde de ziegarnik etkisi kullanılır.

Ayrıca, internet ortamında ziegarnik etkilerine rastlamak mümkündür. Haber siteleri ve blog sayfalarında küçük parçalar halinde haberin yarısını sunmak, okuyucunun içeriğin tümüne ulaşmasını sağlamayı amaçlar. Bu nedenle “devamı için tıklayın ” şeklinde yönergelerle okuyucunun içeriği henüz bitirmediğini vurgulayarak habere ilgisini uyandırmayı hedefler. Bu sayede de haberin tıklanma sayısı artmış olur.

Yapılan bilimsel çalışmalarda ziegarnik etkisinin öğrencilerin ders çalışmalarına olan yararlı etkilerinden de bahsedilmektedir. Bir bilgi öğrenilirken küçük molalarla kesintiye uğratılıp ardından devam ettirilirse, o bilginin hatırlanma ihtimalinin daha yüksek olduğudur. Çalışırken molalar verilmesi, bilginin akılda kalıcılığını sürdürdüğü yönündedir. Çünkü ders aniden mola ile bölündüğü için zihnin bilgiyi tamamlama isteği ziegarnik etkisiyle açıklanmıştır. Özellikle sınava hazırlanan öğrencilerin faydalanabileceği bir yöntemdir.

Bazı roman ve dergi sayılarının devamının satışında süreklilik sağlamak amacıyla, ziegarnik etkisi kullanılmaktadır. Daha detaylı olarak pazarlama ve medyada ilgi ve dikkat uyandırmak, akılda kalmak ve tüketicilerin zihninde yer oluşturabilmek amaçlı ziegarnik etkisinin kullanımları mevcuttur.
Son olarak; ziegarnik etkisini romantik ilişkilerinizde de görebilirsiniz. Sizin dahilinizde olmayan sebeplerden ötürü bitmiş ya da yarım kalmış bir ilişkinizi, zihniniz size zaman zaman hatırlatabilir. Tam olarak bitiremediğiniz ve bağlarınızı koparamadığınız ilişkilerinizin aklınızı meşgul etmesi ziegarnik etkisinin günlük hayatımızdaki etkilerinden biridir.

Özetle; ziegarnik etkisi bir işe ya da göreve başladıktan sonra psikolojik bir etki yaratarak kişide sorumluluk güdüsüyle beraber devam etme motivasyonunu artırmaktadır. Ertelenen işler ve sorumluluklar stres başta olmak üzere endişe, uykuya dalmada güçlük, zihinsel ve duygusal tükenme gibi psikolojik sorunlara yol açmaktadır. Ziegarnik etkisi, yarım kalan bu işleri tamamlama güdüsüyle gerekli motivasyonu sağlayarak, baş etmesi güç olan stresli durumlarda çözüm yolları üretebilmenize yardımcı olmaktadır. Tamamlanan görev ve yükümlülükler başarı ve özgüven duygunuzu geliştirerek psikolojik sağlığınıza olumlu etkilerde bulunmaktadır.

Ziegarnik etkisinden günlük hayatınızda bilinçli bir şekilde yararlanabilmek için;

Başlamanız gereken herhangi bir iş, sınav ya da projeye hazırlanırken üzerinde ne kadar çalıştığınızın bir önemi yok, en azından ilk adımı atarak başlangıç yapın. Sadece işe başlamanın bile motivasyonunuz üzerinde ne kadar güçlü bir etkisi olduğunu göreceksiniz.
Ardından küçük bir ara verin. Kısa bir süre sonra attığınız adım sizi her gün biraz daha fazlasını yapmanız için güdüleyecektir.
Eğer yaptığınız iş reklam ve iletişim alanıyla ilgiliyse merak uyandırıcı bir soru ya da slogan ile ziegarnik etkisini kullanarak dikkati artırabilirsiniz.
Böylece bazı işleri yarım bırakarak beynin ona yönelmesini ve tamamlamak için güdülenmesini sağlamak amacıyla günlük hayatınızda ziegarnik etkisinden yararlanmanız mümkündür.

Psikolog Funda Buharalı.

Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi, Aile Terapisi Antalya.