Beden Dismorfik Bozukluğu

Beden dismorfik bozukluğu; kişinin fiziksel bir kusuru olsun ya da olmasın, bu kusura dair aşırı kaygı duyması ve bu kaygıyı giderebilmek için fiziksel görünümüyle aşırı uğraşmasıdır.

İlk olarak 1980 yılında DSM-III’te atipik somataform bozukluk grubunda “dismorfobi” adı ile tanımlanmıştır. Bu kelime Yunanca çirkinlik anlamına gelen dismorfia’dan türetilmiştir. Daha sonra DSM-III-R ve DSM-IV’te beden dismorfik bozukluğu olarak isimlendirilmiştir.

2014 yılından itibaren de DSM V’te Obsesif Kompulsif Bozukluğu ile ilişkili bozukluklar grubunda yer alır. Bedensel olarak eksik, çirkin ya da kusurlu hissedilmesinden dolayı gelişen bir algılama bozukluğu vardır. Çoğunlukla ergenlik döneminde başlar fakat hastalığın tanınması uzun yıllar alabilir.

Beden dismorfik bozukluğu olanlar, fiziksel görünümünün çekici olmadığını ya da şekil bozukluğu gösterdiği yönünde inanışlara sahiptir. Bu inanışlardan dolayı kusurlu bölgeyi kapatabilmek ya da gizleyebilmek için kompulsif davranışlar gelişir. Bu davranışların başında sık sık fiziksel görünümünü aynada, camda ve pencere gibi yansıtan yüzeylerde tekrar tekrar kontrol etme isteği vardır. Makyaj yapmak, cildini yolmak, kendine aşırı çeki düzen verme hali gibi kompulsif davranışlar sık gözlenir. Kendinde gördüğü kusuru başkalarıyla kıyaslama ve karşılaştırma davranışları da vardır. Bu davranışların çoğu OKB’deki kompulsiyonlardan farklı olarak anksiyeteyi azaltmak yerine sıklıkla arttırır.

Bu hastalığı obsesyondan ayıran en temel özellik algılarına tümüyle inanmalarıdır. Bu nedenle iç görü yoktur ve sanrısal belirtiler de görülebilir.

Ayrıca bedensel kusurların çoğunluğunu yüz ve kafa bölgesi oluşturur. Kırışıklık, yara izleri, burun büyüklüğü, şişlik, küçük penis, saç zayıflığı ya da dökülmesi, yüzde asimetri gibi her türlü organın biçimsizliğiyle ilgili yakınmalar vardır. Beden dismorfik bozukluğu yaşayanlar, fiziksel uğraşlarını ifade ederken itici, utanç verici, hoşnutsuz, takıntı gibi kelimelerle tanımlar ve bu belirtiler sebebiyle de sosyal ortamlardan kaçınma eğilimi gelişir. Bu kaçınma davranışı sosyal anksiyeteyi ve utangaçlığı arttırabilir. Bu hastalık grubunun en belirgin kişilik özellikleri utangaç ,mükemeliyetçi, içedönük, güvensiz ve obsesyonel olmalarıdır.

Günümüzde gelişen teknoloji ve sosyal medyanın da yaşamımızda önemli bir yer edinmesiyle birlikte kusursuz yüz ve vücutlar rahatça sosyal ağlarda paylaşılıyor. Bu nedenle sosyal ağlar beden dismorfik bozukluğu gelişimine zemin hazırlıyor. Özellikle bu ortam içerisinde yetişen ergenler zihinlerinde mükemmel kadın ve erkek imajları oluşturuyor. Ergenlik döneminde beden imajı çok önemlidir. Özgüvenin gelişiminde beden algısı belirleyici durumlar arasındadır. Ergenlik döneminde fiziksel görünüme dair oluşan olumsuz düşünceler yetersizlik algısı gelişmesine neden oluyor ve beden imajıyla ilgili kaygılara yol açıyor. Artan kaygılar da sağlıksız, kompulsif davranışlara neden oluyor. Son zamanlarda, sosyal ağlarda filtreli yapılan paylaşımların da artmasıyla birlikte özellikle Norveç’teki yetkililer beden dismorfik bozukluğuna karşı yasal düzenlemeler getireceğini paylaştı. Sosyal medya platformlarında paylaşılan rötuşlu fotoğrafları bildirme zorunluluğu getirdiğini açıkladı.

Bu hastalığın toplum içerisindeki yaygınlığını belirlemek çok zordur. Çünkü beden dismorfik bozukluğu yaşayanların psikolojik destek almaları uzun yıllar alır. Bu hastalık belirtilerini yaşayanlar, sıklıkla plastik cerrah ve dermatologlar başta olmak üzere çeşitli cerrahlara ve hekim olmayan kişilere başvurduğu görülmektedir. Çoğunlukla kişi istediği görüntüye sahip olamaz ve kusurlarını daha fazla takıntı haline getirir.Fiziksel görünümünü düzeltebilme çabasında olduğu için yaşadığı bu durumun psikolojik bir rahatsızlık olduğunun da farkında değildir. Böylece hastalığın teşhisinin konulması uzun yıllar almaktadır.

Beden Dismorfik Bozukluğu Nedenleri:

Genetik aktarım: Birçok psikolojik rahatsızlığın başlıca sebeplerinden biri genetik aktarımdır. Birinci dereceden akrabalardan birinde beden dismorfik bozukluğu rahatsızlığının bulunması diğer psikolojik sorunların görülme ihtimalini arttırır.

Çevresel Faktörler: Günümüzde özellikle kusursuz erkek ve kadın imajı algısı sürekli mükemmel olmaya ve dış görünüşle ilgili sorunlara neden olmaktadır.

Düşük Özgüven: Düşük özgüven kişinin kendini yetersiz olarak algılamasına neden olur.

Eleştirel Ebeveynler: Ebeveyni tarafından fiziksel görünümüyle ilgili sürekli eleştiri alan çocukların ergenlik dönemlerinde psikolojik sorunların görülme ihtimali çok yüksektir.

Çocukluk Çağı travmaları: Özellikle bedenle ilgili alaycı tavırlara maruz kalmak beden algı bozukluğuna yol açabilir. Ergenlik döneminde fiziksel görünümüyle alay edilmiş kişi yetişkinlik döneminde vücudunu daha olumsuz algılamaktadır.

Beden Dismorfik Bozuklukta Tedavi Yöntemi:

Bu hastalığın tedavisinde ise psikoterapi ve gerekli görülen vakalarda ilaç desteği uygulanır.Bilişsel davranışçı terapi sık kullanılan yöntemler arasındadır. Komorbid tanılar olarak, yeme bozuklukları, depresyon, anksiyete, obsesyon, şizofreni ve narsizm ortaya çıkmaktadır. Kişinin beden dismorfik bozukluğu başka psikolojik rahatsızlıktan kaynaklanıyorsa, bu hastalığın tedavisi de değerlendirilir ve gerekli psikolojik çalışma yapılır.

Psikolog Funda Buharalı.