Depresyonda Güçlendirme Tedavileri

Depresyon tedavisinde son yıllarda büyük ilerleme kaydedilmiş olup, özellikle ilaç tedavisinde yeni antidepresanların üretilmesiyle kazanımlarımız çoğalmıştır.

Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) bir antidepresanı, hastalardaki belirtileri %50'den fazla azaltması durumunda etkin olarak kabul etse de psikiyatri pratiğinde daha fazlasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Depresif belirtilerin yoğun biçimde kaybolması, işlevsellik kaybının geri getirilmesi ve hastalık yinelemelerinin önlenmesi için daha efektif tedaviler gerekebilmektedir.

Tedaviye dirençli depresyonlarda ve uzun süreli remisyonu sağlamada monoterapi yetersiz kalabilmekte, depresyon güçlendirme tedavileri ve kombine tedavi ihtiyacı doğmaktadır. Bu yazımızda depresyonda güçlendirme tedavileri ve depresyonda kombine antidepresan kullanımından söz edeceğiz.

Kombinasyon tedavisi, halen var olan bir antidepresana bir başka antidepresan eklenmesidir. Burada ilk antidepresan ilaçtan kazanılan yanıtı kaybetmeden yeni bir antidepresan ile tedaviye yanıtı arttırmak amaçlanır. Güçlendirme tedavilerinde de amaç aynı olmakla birlikte eklenen ilacın bir antidepresan olmasına gerek yoktur.

Kombinasyon ya da güçlendirme tedavilerinde yüksek remisyon oranları sağlamak kadar daha erken yanıt almak da hedeflenir. Tedaviye alınan erken yanıt hasta ve hekim açısından son derece önemlidir. Bu tedavilerde tedavi maliyetinin artması, yan etki olasılığının yükselmesi ve ilaç etkileşimleri sorun olarak karşımıza çıkabilir.

Depresyon tedavisinde güçlendirme seçenekleri:

Lityum:

Lityum, depresyon tedavisinde güçlendirme seçeneği olarak uzun yıllardır kullanılan, işe yarayan, kar/zarar hesabında hasta lehine olan etkili bir ilaçtır. Ortalama 600-900 mg/gün veya serum lityum düzeyinin 0,5 mmol/L düzeyinde tutulması durumunda optimum etkinin alındığı birçok psikiyatrik çalışmada gösterilmiştir.

Depresyonda lityum güçlendirme tedavisinin en az 6 ay devam etmesi önerilir.

Ağır depresyon hastalarında lityumun etkisi daha iyi olmaktadır.

Tiroid hormonu:

Subklinik tiroid hastalıklarının duygudurum bozukluklarına neden olduğu yıllardır bilinmektedir. Bu bağlamda tiroid hormonları, özellikle T3 güçlendirme tedavisinde her zaman bir seçenek olmuştur. Tiroid hormonları norepinefrin ve serotonin sistemi ile HPA ekseni üzerinden etkili olmaktadır.

Buspiron:

Buspiron parsiyel 5-HT1A agonist etkisi ile presinaptik 5-HT1A reseptörlerine bağlanarak bu reseptörlerde desensitizasyona neden olmakta, bu da antidepresan etkiyi arttırmaktadır.

25-50 mg/gün dozlarındaki buspiron ağır hastalarda alternatif bir güçlendirme seçeneğidir. Anksiyolitik etkisi de pozitif katkı sağlamaktadır.

Pindolol:

5-HT1A otoreseptörlerini bloke ederek etki gösterir. Tedaviye daha erken yanıt alma da ve dirençli vakalarda etkilidir. Çoğu kez 7,5 mg/gün dozunda kullanılır. Astım ve diyabet hastalarında kullanılmamalıdır. Hızlı pindolol kesimi depresyonun klinik belirtilerinde kötüleşmeye yol açabilmektedir.

Antipsikotikler:

Dirençli depresyonlarda ve nükslerin önlenmesinde atipik antipsikotikler oldukça revaçtadırlar.

Depresyon tedavisini güçlendirme seçeneği olarak antipsikotik kullanılacaksa, genellikle psikotik bozukluklar için kullanılan dozlarından daha düşük dozlarda tercih edilirler. Uyku, SSRI'lara bağlı cinsel yan etkiler, bunaltı gibi belirtilerde asıl ilaca önemli destek de bulunurlar.

Risperidon, olanzapin, ketiapin, aripiprazol, ziprasidon depresyonda güçlendirme seçeneği olarak kullanılan antipsikotik ilaçlardandır.

Modafinil:

Özellikle halsizlik ve uyanıklıkla ilgili belirtilerin bulunduğu depresyonlarda modafinil tercih edilebilir. 100-300 mg/gün dozunda kullanılır. Ortalama günlük doz 200 mg'dır. Baş ağrısı, sinirlilik ve bulantı yapabilmektedir. Nadiren de olsa mani veya psikotik alevlenmeye neden olabileceği bilinmelidir.

Stimulanlar:

Metilfenidat ve dextroamfetamin gibi amfetamin türevleri güçlendirme amacıyla antidepresan tedaviye eklenebilmektedir. Anksiyeteyi arttırması, bağımlılık riski olması, kardiyovasküler yan etkileri nedeniyle kullanımında dikkatli olunmalıdır.

Dopaminerjik etkili pramipeksol de güçlendirme tedavisinde tercih edilebilir. Uyku kalitesinde düzelme ve fiziksel enerjide artmaya yardımcı olur.

Diğer güçlendirme seçenekleri:

Bir antiepileptik olan lamotrijin antidepresanlara eklenebilir.

Karbamazepin, valproik asit gibi diğer antiepileptikler, inositol, dihidroepialdosteron, östrojen, anti-glukokortikoidler ve opioidler de güçlendirme seçeneği olarak denenmiş ilaçlardandır.

Depresyon tedavisinde kombinasyonlar:

İlaç kombinasyonlarında ilaç-ilaç etkileşimlerine çok dikkat edilmelidir. Kombine tedavide her iki antidepresanın birbirlerine olan additif etkilerinden ziyade adjuvan etkilerinden yararlanılır.

Fluoksetin/desipramin kombinasyonu, SSRI ve SNRI grubu antidepresanlara bupropion eklenmesi, velafaksin/mirtazapin kombinasyonu, reboksetin/SSRI kombinasyonları, venlafaksin/SSRI kombinasyonları, TSA/SSRI kombinasyonları psikiyatri kliniklerinde en sık kullanılan kombinasyonlardır.

Kombinasyon tedavilerinde oluşabilecek yan etkiler hakkında bilgili olmak, çalışmalarda güçlü verilere sahip seçenekleri tercih etmek doğru karar olacaktır.

Depresyon tedavisi Antalya, Antalya Psikiyatri ve Psikoterapi Merkezi.

Psikiyatri Uzmanı ve Psikoterapist Emine Filiz Uluhan.